Việc thiết kế, thử nghiệm hay triển khai công nghệ và mô hình kinh doanh mới thường vấp phải vô số thách thức - từ những quy trình hành chính rườm rà của chính phủ cho đến sự khác biệt với cách tiếp cận nhanh nhạy, sáng tạo của doanh nghiệp. Đó chính là lý do Hà Nội cần đến sandbox.
Sandbox là gì?
Sandbox là “không gian thử nghiệm an toàn”, nơi doanh nghiệp, đặc biệt là các startup công nghệ, được triển khai sản phẩm/dịch vụ mới trong môi trường có kiểm soát. Thay vì phải tuân thủ ngay toàn bộ quy định hiện hành – vốn có thể chưa kịp cập nhật với công nghệ mới – các doanh nghiệp được thử nghiệm trong khung pháp lý linh hoạt, dưới sự giám sát của cơ quan quản lý.
Kể từ khi Quốc hội thông qua Luật Thủ đô 2024, Hà Nội đã có trong tay một “giấy phép đặc biệt”: quyền triển khai sandbox dành cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Giờ thì khung sandbox đầu tiên đang dần thành hình. Sở KH&CN Hà Nội đã công bố dự thảo nghị quyết sandbox và khép lại vòng lấy ý kiến công khai trên cổng thông tin hồi tháng 7/2025.
Tuy nhiên, trong tọa đàm hôm 22/8, ông Nguyễn Việt Hùng, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội, tiết lộ rằng vẫn còn một vài vòng tham vấn chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp trong và ngoài nướcvào cuối tháng tám trước khi hồ sơ chính thức được trình HĐND.
Theo đại diện Sở KH&CN Hà Nội, trong sáu dự thảo nghị quyết về đổi mới sáng tạo mà thành phố đang soạn thảo, sandbox được coi là “chính sách đột phá nhất” để giúp các ý tưởng của doanh nghiệp sớm đi vào cuộc sống. Theo dự thảo nghị quyết, sandbox của Hà Nội sẽ được áp dụng cho nhiều lĩnh vực tiềm năng như: công nghệ số, công nghệ sinh học, vật liệu mới, công nghệ môi trường, giảm phát thải carbon, công nghệ y tế, công nghệ giáo dục, đô thị thông minh, môi trường, công nghệ tài chính, nông nghiệp công nghệ cao, công nghiệp văn hóa.
Các dự án được lựa chọn sẽ được triển khai trong không gian thử nghiệm vật lý (khu công nghệ cao, phòng thí nghiệm, tòa nhà, tuyến phố, trung tâm công nghiệp văn hóa, bệnh viện, trường học…) hoặc không gian thử nghiệm mạng (môi trường số mô phỏng hệ thống thực). Thời gian thử nghiệm tối đa là ba năm, có thể gia hạn một lần không quá ba năm.
Dự thảo nghị quyết cũng quy định rõ quy trình đăng ký, thẩm định, cấp phép, giám sát, chấm dứt thử nghiệm, cùng nguyên tắc bảo đảm an toàn, bảo mật dữ liệu, quyền lợi người dùng và kiểm soát rủi ro. Trong đó, Sở KH&CN sẽ là nơi tiếp nhận hồ sơ và đánh giá, và UBND sẽ có thẩm quyền cấp phép thử nghiệm. Quá trình này có thể lên tới hai tháng.
Theo ông Nguyễn Việt Hùng, mặc dù nghị quyết về sanbox mới đang ở giai đoạn dự thảo, nhưng đã có nhiều doanh nghiệp đề xuất các dự án thử nghiệm tại khu công nghệ cao, cho thấy tiềm năng triển khai cơ chế này tại Hà Nội là rất lớn. Hà Nội vốn có lợi thế rõ rệt, với hơn 80% viện nghiên cứu, 60% trường đại học và hơn 2.000 doanh nghiệp khoa học công nghệ, tương đương trên 65% số doanh nghiệp loại này trong cả nước.
Khi nào nên dùng sandbox?
Như đã đề cập, dự thảo nghị định sandbox của Hà Nội mở ra một phạm vi rất rộng cho các lĩnh vực ưu tiên thử nghiệm có kiểm soát. Các lĩnh vực này có thể được điều chỉnh theo từng giai đoạn, nhưng nhìn chung sẽ tập trung vào những trường hợp mà “pháp luật chưa quy định, chưa cho phép, hoặc quy định hiện hành không phù hợp với đặc điểm, tính năng mới của sản phẩm, gây ra khoảng trống hay rào cản pháp lý khi triển khai”.
Tuy nhiên, trong một hội thảo về chính sách đổi mới sáng tạo với Bộ KH&CN hồi tháng bảy, ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia NIC, cảnh báo rằng các sandbox của Trung ương nói chung và của địa phương như Hà Nội nói riêng cần “tránh nhầm lẫn cái lõi của sandbox với việc mở rộng điều kiện kinh doanh”.
Theo ông, có những trường hợp mặc dù mới nhưng chỉ đơn giản là vấn đề điều chỉnh các điều kiện kinh doanh, thay đổi quy chuẩn, hợp quy v.v chứ không cần phức tạp đến mức tạo ra một sandbox. “Kinh nghiệm quốc tế là các nước mặc dù khuyến khích mô hình sandbox nhưng cũng rất hạn chế trong việc tạo ra các sandbox”, ông nhận xét.
Ví dụ, với nhiên liệu hydrogen xanh trong giao thông, Việt Nam cần trạm bơm chuyên dụng (có thể tận dụng hạ tầng xăng dầu), thử nghiệm chạy thử trên xe tải, và quy định mới về phòng cháy chữa cháy – những điều luật hiện hành chưa có. Tuy nhiên, theo ông, gọi đây là sandbox thì “chưa tới”, vì nhiều nước đã sử dụng và ban hành tiêu chuẩn cho hydrogen. Trường hợp này, giải pháp hợp lý hơn sẽ là bổ sung hoặc thừa nhận các điều kiện kinh doanh mới - ví dụ như các tiêu chuẩn quốc tế - thay vì xây dựng sandbox kéo dài ba năm.
Ngược lại, với những lĩnh vực hoàn toàn chưa có tiền lệ, tiềm ẩn nhiều rủi ro và tác động đến nhiều bên như xe tự hành, thì việc xây dựng sandbox và có những quyết định thận trọng là hoàn toàn hợp lý. Tương tự với các lĩnh vực cực kỳ rủi ro, liên quan đến an toàn và sức khỏe của mọi người.
Theo ông Đỗ Tiến Thịnh, một lý do khiến trước đây chưa từng có bất kỳ dự án sandbox nào thành công, kể cả ở trong khu công nghệ cao - nơi ít dân cư và tập trung nhiều doanh nghiệp chuyên sâu - là vì khi luật hoặc điều kiện kinh doanh chưa có quy định, hầu như không cơ quan nào dám cấp phép, do lo ngại rủi ro nếu xảy ra sự cố. Việc xuất hiện các nền tảng pháp lý đầu tiên cho sandbox - được thể hiện ở Luật Thủ đô 2024, Luật KHCN và ĐMST 2025 - là một bước tiến đáng kể để giảm thiểu rủi ro và các trách nhiệm pháp lý đi kèm cho cả nhà quản lý và doanh nghiệp. Tuy nhiên, ông khuyến nghị rằng, với mỗi tình huống đề xuất, các nhà quản lý phải cân nhắc kỹ lưỡng xem nên chạy theo luồng chính sách nào cho hiệu quả - thay đổi điều kiện kinh doanh, hay thành lập sandbox.
| Hiệu quả của một sandbox bất kỳ sẽ phụ thuộc rất lớn vào cách thiết kế và tôn trọng các nguyên tắc chính của sandbox. Khi đó, các hoạt động như “thử nghiệm và đổi mới”, “thu thập dữ liệu”, “thử nghiệm chính sách” hay “giảm thiểu rủi ro” mới có thể được triển khai. |
Sân chơi hay cạm bẫy?
Sandbox không chỉ là nơi thử nghiệm và đổi mới, mà còn tạo ra không gian hợp tác giữa chính quyền, doanh nghiệp, viện, trường và người dân, để giải pháp đưa ra phù hợp hơn với nhu cầu và ràng buộc thực tế. Trong nhiều trường hợp, cư dân địa phương được mời tham gia, góp ý và cùng phát triển công nghệ sẽ tác động trực tiếp đến đời sống của họ.
Sandbox cũng thu thập dữ liệu từ người dùng; vì vậy theo quy định pháp lý, người dân phải được thông báo rõ loại dữ liệu được thu thập, mục đích sử dụng, và doanh nghiệp hoặc chính quyền tuyệt đối không được lạm dụng dữ liệu ra ngoài phạm vi thử nghiệm đã được cho phép.
Các sandbox của Hà Nội - đặc biệt là các sandbox về thành phố thông minh, công nghiệp văn hóa, giao thông, y tế, giáo dục - chỉ thực sự hiệu quả khi bắt đầu từ nhu cầu và trải nghiệm của cư dân, thay vì vội vã chạy theo công nghệ. Sự tham gia của công chúng phải được đặt lên hàng đầu, rồi mới đến hợp tác với các bên liên quan để cùng xác định giá trị, mục tiêu chung. Chỉ trên nền tảng đó, các hoạt động như thử nghiệm, đổi mới, thu thập dữ liệu hay giảm thiểu rủi ro mới có ý nghĩa.
Cũng như mọi sáng kiến và công nghệ khác, việc lạm dụng sandbox có thể dẫn đến né tránh giám sát, bỏ qua quy định, để ưu tiên cho sản phẩm và dịch vụ công nghệ của doanh nghiệp. Ngược lại, nếu sử dụng đúng cách, sandbox có thể trở thành nơi mời gọi các góc nhìn mới để giải quyết thách thức đô thị, khuyến khích cách tiếp cận sáng tạo, đồng thời thử nghiệm các giải pháp trong một môi trường minh bạch, an toàn và có sự tham gia của tất cả các bên liên quan.
Do vậy, hiệu quả của một sandbox bất kỳ sẽ phụ thuộc rất lớn vào cách thiết kế và tôn trọng các nguyên tắc chính của sandbox. Khi đó, các hoạt động như “thử nghiệm và đổi mới”, “thu thập dữ liệu”, “thử nghiệm chính sách” hay “giảm thiểu rủi ro” mới có thể được triển khai. Ngay cả như vậy, mỗi hoạt động này cũng cần được xem xét và đánh giá lại thường xuyên, nhằm tạo ra những giải pháp thay thế, mang tính bao trùm và giải quyết các vấn đề thực sự của đô thị - và đôi khi, những giải pháp đó thậm chí không nhất thiết phải dựa vào công nghệ.
Bài đăng KH&PT số 1359 (số 35/2025)
Triển lãm quốc tế Đổi mới sáng tạo 2025
Điểm tin Khoa học và Công nghệ tháng 7
