Năm 2024 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong quá trình chuyển dịch năng lượng toàn cầu khi năng lượng tái tạo chính thức chiếm hơn 40% tổng sản lượng điện thế giới.
Theo báo cáo “Global Electricity Review 2025” do tổ chức nghiên cứu năng lượng và khí hậu Ember có trụ sở tại Anh công bố, các nguồn năng lượng sạch đã đóng góp tới 40,9% tổng điện năng toàn cầu – một con số ấn tượng được tổng hợp từ dữ liệu và ước tính của 215 quốc gia. Đây không chỉ là một kết quả thống kê, mà còn là biểu hiện rõ ràng của xu hướng chuyển dịch đang diễn ra mạnh mẽ trong ngành điện lực toàn cầu.
Thành quả này chủ yếu nhờ sự tăng trưởng vượt bậc của năng lượng mặt trời – nguồn điện tăng nhanh nhất trong suốt hai thập kỷ qua. Trong năm 2024, sản lượng điện mặt trời toàn cầu đã tăng 29%, mức cao nhất trong vòng sáu năm, góp thêm 474 TWh để đạt tổng cộng 2.131 TWh. Trung Quốc và Hoa Kỳ tiếp tục dẫn đầu thế giới trong triển khai điện mặt trời, trong khi Liên minh châu Âu (EU) chứng kiến sự sụt giảm mạnh mẽ của điện than, và lần đầu tiên điện mặt trời vượt mặt than trong cơ cấu điện năng của khối này.
Không chỉ riêng mặt trời, năng lượng gió cũng lập kỷ lục mới với 2.494 TWh được tạo ra, chiếm 8,1% tổng điện năng toàn cầu, tăng gần 8% so với năm trước. Tổng cộng, năng lượng gió và mặt trời đã vượt qua thủy điện về sản lượng, một dấu hiệu cho thấy công nghệ mới đang dần thay thế các nguồn tái tạo truyền thống như thuỷ điện trong vai trò dẫn dắt chuyển đổi năng lượng.
Tại Hoa Kỳ, năm 2024 ghi nhận một sự thay đổi mang tính bước ngoặt: lần đầu tiên, tổng điện năng từ gió và mặt trời đã vượt qua sản lượng từ than đá – vốn chỉ còn chiếm dưới 15% tổng điện năng, mức thấp nhất trong lịch sử. Dù khí đốt vẫn chiếm tỷ trọng lớn (43%), năng lượng mặt trời đã có mức tăng trưởng kỷ lục với 64 TWh trong năm. Hoa Kỳ chiếm tới 57% mức tăng trưởng toàn cầu về sản lượng điện từ khí, cho thấy nhu cầu chuyển đổi vẫn đang song hành với sự tăng trưởng tiêu thụ.
Ấn Độ – quốc gia đông dân nhất thế giới – cũng có bước tiến đáng chú ý khi vượt qua Đức để trở thành nước sản xuất điện gió và mặt trời lớn thứ ba toàn cầu. Trong vòng 5 năm, sản lượng điện từ hai nguồn này gần như tăng gấp đôi, đạt 215 TWh vào năm 2024. Với mức tăng 20 TWh chỉ trong một năm, Ấn Độ ghi tên mình vào nhóm bốn quốc gia có tốc độ phát triển năng lượng mặt trời nhanh nhất. Tuy nhiên, thách thức vẫn rất lớn khi điện than tại nước này gần như tăng gấp đôi trong hơn một thập kỷ qua, đưa Ấn Độ trở thành quốc gia phát thải điện lớn thứ ba thế giới. Hành trình loại bỏ than sẽ cần nhiều nỗ lực hơn nữa.
Dù đã có nhiều thành tựu, thế giới vẫn phụ thuộc đáng kể vào nhiên liệu hóa thạch. Các đợt nắng nóng kéo dài trong năm qua khiến nhu cầu làm mát tăng vọt, đẩy sản lượng điện từ nhiên liệu hóa thạch tăng nhẹ 1,4%. Ember nhận định rằng nếu không có yếu tố thời tiết khắc nghiệt, sản lượng từ nhiên liệu hóa thạch hầu như không đổi. Thực tế, khi tách yếu tố nhiệt độ ra khỏi các biến động ngắn hạn, có thể thấy rõ rằng các nguồn năng lượng sạch đã đáp ứng tới 96% nhu cầu điện tăng thêm trong năm 2024 – một tín hiệu rõ ràng cho thấy thế giới đang tiến gần tới giai đoạn suy giảm thực sự của điện than và khí.
Xu hướng phát triển năng lượng sạch không chỉ được thúc đẩy bởi các cường quốc như Trung Quốc, Hoa Kỳ hay EU, mà còn lan rộng tới nhiều quốc gia đang phát triển như Ả Rập Saudi hay Pakistan. Mặc dù những biến động do nhiệt độ, nhu cầu từ các trung tâm dữ liệu AI hay đô thị hóa sẽ tiếp tục tạo ra những "nhiễu số" trong ngắn hạn, nhưng con đường tương lai cho ngành điện thế giới đang ngày càng sáng rõ: đó là một tương lai xanh, bền vững và sạch hơn bao giờ hết.
nlpanh (T/h)
